BAĞLAÇLAR

• Eş görevli sözcük ve sözcük gruplarını, anlamca ilgili cümleleri birbirine bağlayan sözcüklere bağlaç denir.

• Bağlaçlar da edatlar gibi tek başlarına anlamı olmayan sözcüklerdir.Bağlaçlar her ne kadar cümlede bağlama görevinde kul­lanılsa da sözcükler arasında çeşitli anlam ilgileri de kurarlar.

ÖRNEK:

• Aslı ile Mehmet en başarılı öğrenci seçildi
• Öğretmen ve öğrenci eğitim- öğretimin ayrılmaz parçalarıdır.
• Pek çok kez anlatmıştım; ama sakalımız yok ki dinlesinler.

BAĞLAÇLARIN GÖREVLERİ

• Bağlaçların iki temel görevi vardır:

1-    Eş görevli sözcükleri birbirine bağlar.

ÖRNEK:

• Genç kız ile yaşlı adam anlaşamadı.
• Sizden önce Turgut, Ayşe ve Okan da aynı başarıyı göstermişti. ( Özneleri bağlamış )
• Annemin ve babamın benim için yaptıklarını asla unutamam. ( Tamlayanları bağlamış )
• Sıfatlarla zarflardan anlaşılmayan yerler etüt çalışmasında tekrarlanacak. (Yan cümledeki d.t. bağlamış)

2-    Anlamca birbiriyle ilgili en az iki cümleyi birbirine bağlar.

ÖRNEK:

• Bütün ansiklopedileri taradım; ama istediğiniz bilgileri bulamadım.
• Dün sabah bize geldi, seni sordu ve hemen gitti.
• Söyleye söyleye dilimde tüy bitti; nitekim söylediklerimin hepsi doğrulandı.

BAŞLICA BAĞLAÇLAR

• Ve
• Veya
• İle
• Ki,
• De,
• Yahut
• Veyahut
• Ama
• Lakin
• Fakat
• Ancak,
• Yalnız,
• Meğer
• Meğerki
• Meğerse
• Mademki,
• Oysa
• Oysaki
• Üstelik
• Hatta
• Meselâ,
• Örneğin,
• Çünkü
• Hâlbuki
• Zira
• Öyle ki,
• Şöyle ki,
• Kaldı ki,
• Demek ki,
• Elverir ki,
• Yazık ki,
• Nasıl ki,
• Ne var ki,
• de.....de,
• ya.....ya,
• ya.....ya   da,  
• hem....hem,  
• Hem... hem de,  
• ne.....ne,
• ne.....ne       de,      
• gerek......gerek,      
• olsun.......olsun,
• ister.....ister,  
• ha......ha

BAĞLAÇ ÇEŞİTLERİ

• Dilimizdeki bağlaçları cümle içindeki görevleri ve kullanılış amaçlarına göre şöyle sıralayabiliriz:

İLE:
Eş görevli sözcükleri bağlar.

ÖRNEK:

• Döner ile ayran alabilir miyim?
• Babadan kalma eski evlerinde teyzesi ile dayısı yaşıyordu.
• Akşam gelirken iki ekmekle yarım kilo zeytin alır mısın?

• UYARI : "İle" bağlacının edat olarak kullanıldığı unutulmamalıdır.

 

VE:
Bu bağlaç cümlede eş görevli sözcükleri, anlam yönünden ilişkili sıralı cümleleri bağlar.

I)Eş görevli sözcükleri bağlar.

ÖRNEK:

• Annaesini ve Ablasını çok seviyor.
• Herkes kalem ve kâğıtlarını çıkarsın.
• Birdenbire önümde bir adam ve bir kadın gördüm.
• Gezgin ve hastabakıcıyı birleştirirseniz,    kişinin alınyazısı çıkar ortaya.

II)          Tamlamaları bağlar.

ÖRNEK:

• Onun yapıtlarında ilk göze çarpan, doğa ve insan sevgisidir.
• Bilge'nin ve Şeyma'nın sözlerinde bir art niyet seziyorum.
• Komşunun bahçesinden gül ve karanfil kokuları geliyordu.

III)         Sıralı cümleleri bağlar.

ÖRNEK:

• Kolumdan tuttu ve beni tahtaya doğru savurdu.
• Oradan küçük kolonya şişesini aldı ve oğlunun alnına bolca sürdü.
• Kır at acı acı kişnedi ve korkuyla şahlandı.

 

NE....NE ( NE......NE DE ):
Dilimizdeki ikilemeli bağlaçlardandır. Cümleleri, görevleri aynı olan öğeleri bağlar. Yüklemi olumlu çekimlenmiş cümleye olumsuz anlam katar.

I)           Görevdeş sözcükleri bağlar.

ÖRNEK:

• Ne bağ ne bahçe artık bir şeyde gözü yoktu.
• Gözlerinde ne korku ne de şaşkınlık vardı.
• Seni ne bugün ne yarın ne de ertesi gün görmek istiyorum.

II)          Karşıt anlamlı sözcükleri bağlar.

ÖRNEK:

• Ne uzun ne kısa;
• Ne acemi ne usta;
• Ne dar ne geniş;
• Ne güzel ne çirkin.

HA...........HA:
Cümleleri eşitlik veya yaklaşıklık anlamı katarak birbirine bağlar.

ÖRNEK:

• Ha ahıra girmişim ha onun odasına. (Fark etmez, ahırla onun odası eşit tutulmuş.)
• Benzinimiz ha bitti ha bitecek. ( Bitmesi çok yakın)
• Ha kel hasan ha hasan kel.
• İkisi de ölüm ha benden ayrılmış ha kalbimden bıçaklamış.

AMA, FAKAT, LAKİN, ANCAK, HALBUKİ, NE VAR Kİ, YALNIZ:
Genellikle karşıt yargılı cümleleri bağlarlar

ÖRNEK:

• Söylediklerimi yazabilirsiniz; ancak bu konudaki sözlerimi çarpıtmadan yazmalısınız.
• Kendilerini çok uyardım, ama bizi dinleyen kim?
• Çok çalıştı; lakin başarmasına yetmedi.
• Bütün bunlar çok güzel; ancak alacak paramız kalmadı.

 

¦ UYARI : "Ancak" sözcüğünün ad, edat ve zarf olarak kullanılabildiği ; "yalnız" sözcüğünün ad, edat, sıfat, zarf olarak kullanılabildiği unutulmamalıdır.

 

ÖRNEK:

• İki günde bu kadar ancak kazabildik. (Zarf)
• Böyle evleri ancak onlar alabilirler. (Edat)
• Sözlükten ancak sözcüğünün anlamına bakarsınız.(Ad)
• Hep birlikte geleceklerdi; ama o yalnız gelmiş.(Zarf)
• Bizim apartmanın birinci katındaki yalnız kadının akrabaları gelmiş. ( Sıfat)
• Dün seni bekledim yalnızlar rıhtımında.

( Ad )

• Bu olayı yalnız sen çözebilirsin. ( Edat)

 

OYSA, OYSAKİ:
Cümleleri karşıtlık ilgisiyle bağlar.

ÖRNEK:

• Dışarıda yer yerinden oynuyordu; oysa sen bunları görecek durumda değildin.
• Kimse onları dinlemiyordu oysaki anlattıkları ne kadar ilgi çekiciydi.
• Bu yörenin insanları ne kadar tembel; oysa toprakları çok çok verimliydi.
• Kardeşleri için canını bile vermeye hazırdı; oysa kardeşleri her an onu sömürmeye çalışırdı.

 

GEREK...GEREK , GEREK......GEREKSE ,İSTER.....İSTER:
Sözcükleri sözcük öbeklerini görevdeş unsurları birleştirme, eşitlik, istenileni seçme ilgisiyle bağlar.

ÖRNEK:

• Gerek Osman Bey gerekse Akın Bey ondan farklı düşünüyordu.
• Bir gün gerek kendi davranışlarınızı gerek benimkileri daha nesnel değerlendireceksiniz.
• Tatilde ister test çözün ister konu tekrarı yapın.

ÜSTELİK:
Cümleleri pekiştirme ilgisiyle bağlar.

ÖRNEK:

• Bu lokantanın yemekleri çok iyi; üstelik çok temiz.
• Dersleri iyi değil; üstelik sınıftaki arkadaşlarıyla sorunları varmış.

KISACA, YANİ, SÖZÜN KISACASI, ÖZETLE, DEMEK Kİ, ÖYLEYSE, ÖRNEĞİN, MESELA, MEĞER, MEĞERKİ
Bu bağlaçlar açıklama getiren, yargıyı örneklendiren cümle bağlaçlarıdır.
ÖRNEK:

• Onları görmediniz, demek ki buradan geçmemişler.
• Müzik dili evrenseldir: yani anlamak için tercümana ihtiyaç duymazsınız.
• Önüne ne konulsa yiyip bitirirdi, kısacası oburun tekiydi.
• Günlerdir görüşemiyorduk meğer çok hastaymış.

MADEM, MADEMKİ, ÇÜNKÜ, ZİRA, BUNDAN DOLAYI:
Bu bağlaçlar iki cümleyi açıklama, bir neden belirtme anlamı katarak bağlar.

ÖRNEK:

• Ona artık katlanacak değilim; zira son yaptıkları affedilecek gibi değil.
• Çocuklarımla her akşam saatlerce oynardım; çünkü onlarla birlikte olmak tüm sıkıntılarımı unuttururdu.
• Bu çocuk beni hayata bağlıyor; bundan dolayı sıkıntılara katlanıyor, zalimlere boyun eğiyorum.
• Mademki beni dinlemeyecektiniz fikrimi niçin soruyorsunuz?

BİLE, DAHİ, DE, İSE, Kİ, HATTA

ÖRNEK:

• Yemeği çok beğendi hatta iki üç tabak yedi.
• Bana bağlıdır, dövsem de sövsem de beni bırakmaz.
• Çok çalışsam bile başaramıyorum.
• Artık çok pişmanım da dese onu affetmem.
• Kimse gelmemiş ki derse başlayalım.
• Onun yaşı büyük ise benim de koskocaman üniversite diplomam var kardeşim.

• UYARI  :  " İSE "  koşul anlamından uzaklaşırsa bağlaç olur; koşul anlamı taşırsa bağlaç olmaz. Yan cümlecik yapar.

 

ÖRNEK:
Başın ağrıyor ise ilaç verebilirim. ( İlaç verme koşula bağlanmış, bağlaç değil. )
Kızı oldukça başarılı oğlu ise tembel . (Koşuia bağlanmamış bağlaçtır.)
Gıda şirketlerimizde çok zarardayız, otomobil sektöründe ise karen yüksek seviyede

YETERKİ:
Cümleleri, yargıları bir koşula bağlama amacıyla kullanılan bir bağlaçtır.

ÖRNEK:

• Biz her türlü özveriye hazırız. Yeter ki sen çalış.
• Biz sana her şey alırız. Yeter ki sen yemeklerini düzenli ye.

• UYARI:

"DE" ve "Kİ" bağlaçları bağlama görevlerinin dışında cümleye değişik anlam ilgileri katar.

" DE " BAĞLACI:
1-    Bıkkınlık:

ÖRNEK:

• Çalış da çalış, didin de didin; elimize ne geçti?

2-    Kendisinden önceki söze katılma:

ÖRNEK:

• Sen de söylediklerimi düşün. Onun çalıştığı gibi Okan da çalışsa.

3-    Süreklilik:

ÖRNEK:

• Çenesi açılınca konuşur da konuşur.

4-   Azarlama:

ÖRNEK:

• Sen önce büyüklerinle konuşmayı öğren de tartışmaya sonra katıl.
• Soruları yanıtla da notu hak et.

5-   Alay- küçümseme:

ÖRNEK:

• Bu çocuk adam olacak da biz göreceğiz. Üniversite bitecek de işe girecek de borcunu ödeyecek.

6-    Beğenme:

ÖRNEK:

• Araba da arabaymış hani!
• Ne doğru karar verdik de bu evi aldık.

7-    Neden sonuç:

ÖRNEK:

• Tembel tembel yattın da zayıf aldın.

8-    Gözdağı - tehdit:

ÖRNEK:

• Kapıdan dışarı adımını at da görelim.
• Bir kişinin bumu kanasın da size neler yapıyorum.

9-    Kendini beğenme:

ÖRNEK:

• Ben bir kazak öreyim de siz de kazak görün.
• Ben bir yemek yapayım da parmaklarınızı yiyin.

10- Pekiştirme:

ÖRNEK:

• Güzel de börekler, tatlılar hazırlamışlardı

11-  Koşul:

ÖRNEK:

• Sınavlardan önce düzenli ders çalışılır da başarıya ulaşılır.

" Kİ " BAĞLACI:

1-    Neden-sonuç:

ÖRNEK:

• Bir türlü çenesi durmadı ki azar işitmese.

2-    Pekiştirme:

ÖRNEK:

• Ben ki sizin için gecem gündüzüme katıyorum.
• Sen ki bu köyün en deneyimli çobanısın.

 

3-    Soru cümlelerinde kuşku:

ÖRNEK:

• Konuştuklarımızı duydu mu ki?

4-   Yakınma:

ÖRNEK:

• Sen beni hiç dinliyor musun ki?
• Bir bayramda bizi aramıyorsun ki, seni arayalım.

5-    Şaşkınlık;

ÖRNEK:

• Kapıyı açtım ki karşımda iki koca adam.
• Mağazada elbiseyi giydim ki eteğinde bir yağ lekesi.

6-    Amaç-sonuç:

ÖRNEK:

• Testlerinizi evde konu tekrarı yaparak çözün ki konu iyice pekişsin,

 

BİÇİM BAKIMINDAN ( YAPISINA GÖRE ) BAĞLAÇLAR
Biçim bakımından bağlaçları dört öbekte toplayabiliriz.

1-   Yalın bağlaçlar:
Ve, de, ama, ile, bile, eğer, lakin, yani, meğer...

2-   Türemiş bağlaçlar:
Örneğin, üstelik, ancak, kısacası... gibi

3-    Birleşik bağlaçlar:
Oysa, öyleyse, yoksa, halbuki, veyahut, nitekim. mademki, neyse, meğerse... gibi.

4-    Öbekleşmiş bağlaçlar:
Hem.....hem de , ne......ne , ne......ne de ,
ya da , kâh......kâh , gerek....gerek ,

• Kimi bağlaçlar tamlama veya edat öbeği

biçimindedir:
Bundan dolayı, şu halde, bunu için, buna göre, sözün kısası, bundan başka, o halde...

• Kimi sözcükler " Ki " bağlacıyla birlikte bağlaç

görevinde kullanılır bunlar da öbekleşmiş bağlaçtır.
Tut ki, farz et ki, kaldı ki, ne var ki, diyelim ki, demek ki, şöyle ki, öyle ki,

• Kimi bağlaçlar kısa cümlelerin kalıplaşmasından

oluşmuştur.
Gel gelelim, ne de olsa, zorla değil ya, ne bileyim...

• "    Ki   "   bağlacıyla birleşerek kullanılan şu

bağlaçlar bitişik yazılır:

• Sanki                         Hâlbuki
• Oysaki                      Çünkü
• Meğerki                    Eğerki
• Belki                         Mademki
• A.......

Not: Bunların dışında kalanlar ayrı yazılır.