BELİRTEÇ (ZARF)

• Eylem, eylemsi, sıfat, adlaşmış sıfat ve kendi soyundan sözcüklerin anlamlarını açıklayan, sınırlandıran sözcüklere belirteç ( zarf) diyoruz.

ÖRNEK:

• Aykut bütün çalışmalarını titiz yapar.

                                            Zarf
( Eylemin anlamını açıklamış. )

• Doğru konuş, sana kötü davranmak

       Zarf    Eylem          Zarf   Eylemsi
istemiyorum.
( Eylemin ve eylemsinin anlamını açıklamış. )

• Burada en düzenli çalışan Ahmet'ti.

                  Zarf Zarf    Eylemsi
( Zarfın ve eylemsinin anlamını açıklamış.)

• Karşısındaki çok yakışıklı delikanlıydı.

                           Zarf    sıfat
( Sıfatın anlamını açıklamış. )

• Altı çeşit zarf vardır:

1-    Zaman Zarfları
2-    Ölçü (Azlık-Çokluk ) Zarfları
3-    Durum ( Nitelik ) Zarfları
4-    Yer-Yön Zarflan
5-    Soru Zarfları
6-    Gösterme Zarfları

1- ZAMAN ZARFLARI:
Eylem ve eylemsileri zaman yönünden sınırlayan ya da açıklayan zarflardır.

ÖRNEK:

• Yarın ne olacak, biliyor musunuz?

      Z. zarfı

• Akşam telefonlaşır, konuşuruz.

       Z. zarfı

• Bize de henüz haber vermediler.

                   Z. zarfı

• Neler yapılacak şimdi kararlaştıralım.

                              Z. zarfı

• Sorumu hemen cevaplamalısınız.

                   Z. zarfı

• Onunla her sabah durakta karşılaşırız.

                   Z. zarfı

• ÖZELLİKLERİ:

1-Görevli sözcükler içerisinde kendi adıyla öge olabilen tek sözcük türüdür.

2- Zaman adı olan sözcükler cümledeki kullanımına göre ad olabilir, zarf olabilir.

ÖRNEK:

• Akşam erken iner mapushaneye.

          Ad

• Akşam yine akşam yine akşam.

         Ad              Ad              Ad

• İlkbahar sevinçtir, sonbahar

          Ad                        Ad
hüzündür dudaklarda.

3- Ad tamlamaları, sıfat tamlamaları, edat öbekleri cümlede zaman zarfı görevi üstlenebilir.

ÖRNEK:

• Son olarak hafta sonu karşılaşmıştık

                  Zarf (Ad tamlaması)

• Kışın ortasında evsiz barksız kalmıştık

      Zarf ( Ad tamlaması)

• Ay sonuna kadar burada konaklarız;

        Zarf ( edat öbeği)

• bir hafta sonra da eve döneriz.

     Zarf ( Sıfat tamlaması)

• Bir aydır görüşemiyoruz.

     Zaman zarfı ( sıfat tamlaması)

• Gelecek hafta deneme sınavı vardır.

      Zaman zarfı ( Sıfat tamlaması)

• Kurşunu yer yemez yere yığıldı.

      Zaman zarfı ( yan cümlecik )

• Ankara'da karşılaştığımızda beni

Zaman zarfı ( Yan cümlecik }
hemen tanıdı.
Zaman zarfı

5-   Zaman anlamlı iki sözcük birlikte kullanılarak zaman zarfını pekiştirebilir.

ÖRNEK:

• Evi hemen şimdi aramalısınız.

             Zarf     zarf

• Hemen derhal buraya gelin!

        Zarf       zarf

• UYARI: Zaman zarflarını bulmak için eylem ya da

eylemsiye " Ne zaman " sorusu sorulur.

ÖRNEK:

• Akşama sizleri de bekleriz.

      Ne zaman?

• Hafta sonunda pikniğe gidelim mi?

       Ne zaman?

¦    Yüklem isim olduğunda da zaman zarfı olur.

ÖRNEK:

• Onları gördüğümde çok üzgündüler.

                                   Z. zarfı

2-ÖLÇÜ ( AZLIK-ÇOKLUK-MİKTAR ) ZARFLARI:

• Nicelik zarfları da denilen bu zarflar eylemlerin,

eylemsilerin, sıfatların ve zarfların anlamlarını ölçü açısından sınırlayan, azaltıp ya da çoğaltan, derecelendiren zarflardır.

• Başlıca ölçü zarfları şunlardır:

En, çok, pek, daha, biraz, gayet, fazla, epey, epeyce, az çok,

ÖRNEK:

• Bu işten de çok anlarız.

                     Ölçü zarfı

• Az ye öz ye.

   Ölçü zarfı

• Azlık-çokluk-miktar zarfları cümleye şu anlamları katabilir:

 

a)   Üstünlük anlamı:
" daha " zarfı cümleye üstünlük anlamı katar.

ÖRNEK:
Rakiplerinden daha iyi sonuçlar almak istiyorsan daha çok çalışmalısın.

b)    En üstünlük zarfı:
" En " zarfı cümleye en üstünlük anlamı katar.

ÖRNEK:
En iyisi sen bu işten vazgeç.
Buradan en çok bir saat sürer.
En güzel cevabı sen verdin.

c)    Eşitlik ya da karşılaştırma anlamı:
"   Kadar "   ve   “  denli  “ edatlarıyla bu anlam sağlanır.

ÖRNEK:

• Sular kadar ömrün olsun.
• Uzun zamandır bu kadar yorulmadım.

Zaman zarfı             Ölçü zarfı

• Bu denli çalışma, sağlığın bozulacak.

( Karşılaştırma anlamlı ölçü zarfı)

• UYARİ I: İkilemeler zarf görevi üstlenebilir.

ÖRNEK:

• Tedavi sırasında ilaçlı sudan bardak bardak içtim.

Ölçü zarfı

• Çukuru doldururken taşları kamyon kamyon

Ölçü zarfı
taşıdık. 

• UYARI II: Ölçü zarflarını bulabilmek için eylemlere, eylemsilere, sıfatlara ve zarflara " Ne kadar " sorusu sorulur.

 

3- DURUM ( NİTELİK ) ZARFLARI

• Yalnızca eylem ve eylemsilerin anlamlarını durum yönünden açıklayan zarflardır.

ÖRNEK:

• Köpekler sokaklarda başıboş geziyor.

                                       D. zarfı

• Sınavlarda çok gergin oluyorum.

                             D. zarfı

• Verilen bütün ödevleri özenle yapar.

                                       D. zarfı

• Dertlerimiz bir gün mutlaka bitecek.

                                  D. zarfı

• O da bizi anlayacak şüphesiz.

                                      D. zarfı

• Sınav sonuçları belki yarın açıklanır.

                             D. zarfı

• ÖZELLİKLERİ:

a)   Durum zarfları ikileme biçiminde olabilir.

ÖRNEK:

• Kedi fareye usul usul yanaştı.

                          D. zarfı

• Çocuk nefes nefese annesinin yanına koştu .

                    D. zarfı

b)  Pekiştirilmiş sözcükler durum zarfı olabilir.

ÖRNEK:

• Adam utancından kıpkırmızı olmuştu.

                                   D. zarfı

• Koca çınar tepede sipsivri kalakalmıştı.

                                    D. zarfı
d)     Edatlarla öbekleşen sözcükler durum zarfı olabilir.

ÖRNEK:

• Her şey; dikkatle dinledi, notlar aldı.

                      D. zarfı

• Önüne konulan yemekleri iştahla yedi.

                                             D. zarfı

• Orada her şeyi zevkine göre seçebilirsin

                                D. zarfı

• Buraya gelin orada yabancı gibi durmayın.

                                      D. zarfı

e)  Eylem ve eylemsilere kesinlik anlamı katar. Kuşkusuz, elbette, mutlaka, asla kesinlikle, hiç,
eninde sonunda...gibi durum zarfları cümleye kesinlik anlamı katar.

ÖRNEK:

• Aramızdaki bütün sorunları bu hafta kesinlikle çözümlemeliyiz.

                                                             D. zarfı

• Söylediklerimi mutlaka dinlemeliydi.

                            D. zarfı

• Ne olursa olsun o hedefe ulaşmalıydı.

            D. zarfı

• Artık ondan asla vazgeçemem.

                       D. zarfı
f) Eylem ve eylemsileri olasılık anlamı katabilir. Belki,    ola ki, tut ki, bakarsın, sanırım, sanıyorum, herhalde...
zarfları olasılık anlamı katar.

ÖRNEK:

• Ozan da bu akşam belki bizimle olur.

                                 D. zarfı

• Sanırım toplantıya katılacaklar.

        D. zarfı

• Bir hafta sonra bakarsın biz de geliriz.

                              D. zarfı

g)  Eyleme "bundan böyle " , " en fazla, en çok " gibi anlamlar katarak eylemi zaman ve nicelik yönünden sınırlayabilir.

ÖRNEK:

• Bu tutarsız davranışlarından artık bıktım.

                                                D. zarfı

• Bu maaşla on beş gün ancak geçiniriz.

                                        D. zarfı

• Artık bu işten sıkıldım.

      D. zarfı

• Oraya bir ay sonra ancak gidebiliriz.

                                   D. zarfı

• Bizi karşılamaya sen yalnız gel.

                                     D. zarfı

h)   Kimi durum zarfları eylem ve eylemsilere yineleme anlamı katar.

ÖRNEK:

• Yine yakmış yar mektubun ucunu.

     D. zarfı

• Sen bu konuyu bir daha düşün istersen.

                              D. zarfı

• Oradan bizi tekrar ararsınız.

                        D. zarfı

• Bizimki gene daldı gitti.

                  D. zarfı

i) "Az çok, aşağı yukarı, hemen hemen, çok çok" gibi ikilemeli zarflar yaklaşıklık anlamı katar.

ÖRNEK:

• Hemen hemen bitirdik.

             D. zarfı

• Bu işten de alnımızın akıyla az çok çıktık sayılır.

                                                D. zarfı

• Bir ayda bu işi aşağı yukarı çözdük, sanırım.

                               D. zarfı

j)    Kimi ikilemeler eylem veya eylemsilere üleştirme anlamı katar.

ÖRNEK:

• Haberi alınca merdivenleri beşer beşer çıktı.

                                               D. zarfı

• Erkekseniz teker teker gelin.

                         D. zarfı

4- YER-YÖN ZARFLARI:

• Eylem ve eylemsilerin anlamlarını yer ve yön

ilgisiyle açıklayan zarflardır.

• Sayıları sınırlı olan yer yön zarflan şunlardır: Aşağı,

yukarı, ileri, geri, içeri, dışarı, öte, beri...

ÖRNEK:

• Beraber yukarı çıkalım, sen de gör

                  Yer-yön zarfı

• Asansörle aşağı inemeyiz.

                   Yer-yön zarfı

• Beri gel oğlan beri gel.

                       Yer-yön zarfı

• ÖZELLİKLERİ:

1-  Yer-yon zarfları ad durum eklerini alırlarsa ad olur.

ÖRNEK:

• Buradan daha ileriye gitmeyelim. 

                             Ad

• Asansör yukarıya mı çıkıyor?

                         Ad

• Atatürk'ün izinden giden Türk gençleri ulusumuzu geriye götürmek isteyenler fırsat vermeyecektir.  

         Ad

2-   "e karşı " , "-e doğru " edatlarıyla öbekleşen adlar (edat öbekleri) yer-yön zarfı görevi yaparlar.

ÖRNEK:

• Boğaz Köprüsü'ne doğru trafik sıkışıyor.

       Yer-yön zarfı (edat öbeği)

• Boğaz'a karşı oturalım, bir ziyafet çekelim.

    Yer-yön zarfı(edat öbeği)

• UYARI: Yer-yön zarfları yükleme yöneltilecek

“Nereye " sorusu ile bulunabilir.

6-  SORU ZARFLARI:

• Eylemlerinve eylemsilerin anlamlarını soru yoluyla

açıklayan zarflardır.

• Bu zarflar sıfatların anlamlarını açıklamazlar.

• Başlıca soru zarfları şunlardır:

" Niye, niçin, nasıl, ne kadar, neden, ne, ne zaman, ne biçim, neyle, kiminle, nice, ne denli, hani"

ÖRNEK:

• Bu konular neden tekrarlanmadı?

                      Soru zarfı

• O testleri kiminle yanıtladın?

                    Soru zarfı

• Son soruyu nasıl çözdünüz?

                     Soru zarfı

• Burada niçin bekliyorlarmış?

                Soru zarfı

• Diğer deneme sınavı ne zaman yapılacak?

                                      Soru zarfı

• Bu köhne kasabada ne kadar kalacağımızı kimse

                                    Soru zarfı
bilmiyor mu?

• UYARI: Soru sözcüklerinin soru sıfatı veya soru

zamiri olabileceği unutulmamalı, bunlar soru zarflarıyla karıştırılmamalıdır.
" Ne " sorusu " niçin " anlamında kullanılmışsa
soru zarfıdır.

ÖRNEK:

• Geçen hafta ne anlatmıştım? (Soru zamiri)
• Ne renk elbise almış? ( Soru sıfatı)
• O bana nekarışıyor?   (Soru zarfı)

7-  GÖSTERME ZARFLARI:
Eylem ve eylemsinin anlamını göstererek açıklayan " işte " sözcüğü gösterme zarfıdır.
Cümleye kesinlik anlamı ya da pekiştirme anlamı katar.

ÖRNEK:

• İşte konuşuyorum.
• Konuşmuyorum işte!
• Bütün olaylar anlattığım gibi işte böyle oldu.

• UYARI  :  "işte "  sözcüğünün gösterme sıfatı

olabileceği unutulmamalıdır.

ZARFLARIN PEKİŞTİRİLMESİ
Pekiştirilmiş sözcükler ad ve sıfat görevi üstlenebildiği gibi zarf görevi de üstlenebilir.

ÖRNEK:
Bomboş durma, al eline kazmayı şu kuyuyu kaz.
Şehrin göbeğindeki bankayı güpegündüz soymuşlar.

YAPISINA GÖRE ZARFLAR

• Zarfları yapısı bakımından dört öbekte

toplayabiliriz:

1-  Basit zarflar: Herhangi bir yapım eki almamış olan, kök durumundaki zarflardır.

ÖRNEK:

• Projeniz henüz hazır değil.
• Ardından gelecek sorunları pek iyi hesaplayamamışsınız.
• Yine yakmış yar mektubun ucunu / Askerlikte sevda çekmek zor diyor.

 

2-  Türemiş zarflar: Bir yapım eki alarak türemiş oları zarflardır.

ÖRNEK:

• Durakta bekleyen gence usulca bir şeyler fısıldadı.
• Bey bey, dalgın dalgın nereye bakıyorsun öyle.

3-   Birleşik zarflar: İki sözcüğün birleşmesiyle oluşan zarflardır.

ÖRNEK:

• Bugüne kadar niçin boş durdunuz.

                            (Ne -için)

• Sen bana nasıl el kaldırırsın?  

(Ne - asıl) ( Bugün, biraz, ilkönce, ilkbahar)

• Öbekleşmiş zarflar: Anlamca kaynaşmamış

en iki sözcüğün yan yana getirilmesiyle oluşurlar. Anlamca tam kaynaşmadıkları için de ayrı yazılırlar.

• Şu yollarla oluşabilirler:

 

a)    ikileme biçiminde:

ÖRNEK:

• Fıkır fıkır kaymaya başlamıştı.

b)    Koşul cümlesi biçiminde:

ÖRNEK:

• Bu soruyu da yapamazsan, gözüme görünme.

c)    Yan cümlecik biçiminde:

ÖRNEK:
Ayağı kayınca kolunun üzerine düştü.

d)    Edat öbeği biçiminde:

ÖRNEK:
Akşama kadar bu işi bitirin.

e)    Ad ya da sıfat tamlaması biçiminde:

ÖRNEK:

• Üç gün bekleyebilirim.
• Hafta sonu buluşalım.
• Ay sonunda Ankara'da görüşelim.

ZARFLARIN CÜMLEDEKİ GÖREVİ

• Zarf tümleci görevi üstlenirler.

ÖRNEK:
(Sen)       Çocuğu        dün       çok       azarlamışsın.
G.Özne    B.li Nesne     Z. T        Z. T           Yüklem