ÜNLEMLER

      Ünlemler, herhangi bir durum ya da olay karşısında ansızın beliren coşkun duyguların etkisiyle ağızdan bir çırpıda çıkıveren, o anki duygulan daha etkili anlatmaya yarayan sözcüklerdir.

ÖRNEK:

• Ooooo!
• Vah vah!
• Eeee!
• Ooof of!
• Hadi oradan!
• Vay canına!
• Ne olacak şimdi!
• Vay sen ha! Aman ne güzel rastlantı!
• Hay gözü çıkmayasıca!
• Allah Allah!

ÜNLEMLERİN ÖZELLİKLERİ

1-   Anlamsız sözcüklerdir; ancak kullanıldıkları yere ve duruma göre anlam kazanır.

ÖRNEK:

• Ah ah! Nerde o günler!   ( Özlem )
• Vay be!   ( Şaşkınlık )
• Oh be!   ( Rahatlama, sevinç )

2-   Cümlenin herhangi bir yerinde - başında, sonunda, ortasında - bulunabilir.

 

ÖRNEK:

• Vah vah yazık olmuş adamcağıza!
• Ah benim dertli başım!
• Dursana be!
• Bayılacağım şimdi ay!
• Adam, başlarım sana ha!
• Bunu bir daha yapmayın emi!

3-    Ünlemler, adlar gibi ad durum ekleriyle çekimlenebilir. Bu durumda ünlem değil ad olurlar

ÖRNEK:

• Ahı gitmiş vahı kalmış.
• Ahlarla vahlarla geçip gitti ömrümüz.
• Annemin ahı tutmuş olmalı.

4-    Ünlemler addan eylem yapım eki alarak eylem olabilir.

ÖRNEK:

• Olur olmaz şeylere oflayıp poflamayın,
• Ahlamakla vahlamakla zaman harcamayalım.

5-    Ünlemler, ikileme biçiminde kullanılır.

ÖRNEK:

• Oh oh,
• Of pof,
• Öf pöf,
• Hay hay,
• Of of,
• Ah vah,

6-   Ünleme anlam ve değer kazandıran söyleyiştir. Bir ünlem çoğu kez bir cümle yerini tutabilir, söyleyişe göre bir cümle ünlem değeri kazanabilir.

ÖRNEK:

• Bırak Allah'ını seversen!
• " Rezalet!" diye bağırdı bankadaki biri.
• Vur davulcu vur davulcu!

• Ünlemler ortaya çıkış ve kullanılış özellikleriyle üç öbekte toplanabilir:

 

1-    Asıl ünlemler,
2-    Ünlem görevli sözcükler,
3-    Yansımalar.

1-    ASIL ÜNLEMLER:

a)    Seslenme ünlemleri
ÖRNEK:

• Hey!
• Ey!
• Bre!
• Behey!

Not: Anlamlı sözcükler de seslenme ünlemi olarak kullanılabilir.

ÖRNEK:

• Ahmet!
• Komşu!
• Yurttaşlarım!

b)   Duygu ünlemleri:
Bu ünlemler içinde bulundukları cümlelere sevgi, şaşırma , korku , tiksinme , kuşku , üzüntü , özlem , bıkkınlık ,sitem , beğenme , acıma , dua , beddua,,, gibi anlamlar katabilir.

ÖRNEK:

• Öf öf!
• Ayyy!
• Ay ne bu!
• Bravo sana! {Beğenme, alay, küçümseme)
• Ay ay ay! ( Şaşkınlık, sevinç)
• Aferin sana!
• Pist pist baksana!
• Off of!
• Eeee sonra! ( merak )
• Hadi be! (inanmama )
• Vay be!
• Aaa!
• Eh!
• Hay Allah! Hey gidi gençlik!
• Vay geri zekâlı!
• Aman!
• Eyvah!
• Hadi hadi!

2-    ÜNLEM GÖREVLİ SÖZCÜKLER:
Tek başına anlamı olan sözcük ya da söz öbeklerinin cümlede bir duyguyu iletmek için kullanılmasıdır.

 ÖRNEK:

• Uğurlar olsun!
• Anne, ben buradayım!
• Susun!
• Bıktım sizden!
• Allah Allah bu da nereden çıktı!
• Kesin şu konuşmayı artık!
• Defol! Dikkat! Yazıklar olsun!

3-   YANSIMALAR:

ÖRNEK:

• Hoşt hoşt!
• Ooooşt köpek!
• Geh bili bili!
• Pisi pisi!
• Kuçu kuçu!
• "Tırk !" diye şişenin kapağını açtı.