ADIL (ZAMİR)
Adın olmadığı yerde adın yerini tutan sözcüklere ADIL (ZAMİR) denir.
ÖRNEK:
- Bu , onun her zaman yaptığı sıra dışı
Zamir zamir
davranışlardan biriydi.
- Evdeki herkes kendisinden bunu bekliyordu.
Zamir zamir
- Bize bunları güzel güzel anlattıktan
Zamir zamir
sonra aramızdan sessizce ayrıldı.
- Senin gibilere örnek olmalı bütün bunlar.
Zamir Zamir
- Zamirleri iki öbekte inceleyebiliriz:
I- Görev ve anlam bakımından zamirler
II- Yapısına göre zamirler
Görev ve Anlam Bakımından Zamirler
Sözcük halindeki Ek halindeki
Zamirler Zamirler
1. Kişi zamiri 1. İlgi zamiri
2. İşaret zamiri 2. İyelik zamiri
3. Belgisiz zamir
4. Soru zamiri
I - SÖZCÜK HALİNDEKİ ZAMİRLER
1. KİŞİ ZAMİRLERİ:
Kişilerin yerine kullanılan zamirlerdir.
Kişiler üç türlüdür:
- Birinci kişi "söz söyleyen" ,
- İkinci kişi "dinleyen" ,
- Üçüncü kişi " söz edilen"
- Üçü tekil üçü çoğul olmak üzere altı tane kişi
zamiri vardır.
Kişi Tekil Çoğul
Söz söyleyen Ben Biz
Dinleyen Sen Siz
Söz edilen O Onlar
ÖRNEK:
- Beni her sabah otobüse kadar izler; onun
İşaret Zamiri
sessizce, rahatsız etmeden ardımdan gelmesi
bana güven verir.
İşaret Zamiri
- Senin dertlerinle uğraşmak artık bizi yoruyor.
İşaret Zamiri
- Onların kulu kölesi olacak değildik.
İşaret Zamiri
Not: Bu altı kişi zamirinin dışında "kendi" sözcüğü de kişi zamiridir. Dönüşlülük zamiri de denir.
ÖRNEK:
- Kendinden utanmalısın.
- O pis otel odasında bir hafta kendim kaldım.
Zamir
- Her zaman kendi bildiğini yaptı.
Zamir
- Babam o günden beri kendisini hiç affetmedi.
Zamir
NOT : "Kendi" zamiri cümleye pekiştirme anlamı katabilir.
ÖRNEK:
- Bu soruyu ben kendim çözdüm.
Zamir
KİŞİ ZAMİRLERİNİN ÖZELLİKLERİ
1- "Ben" ve "Sen" kişi zamirleri yönelme durumu eki ile çekimlendiğinde kökte ünlü değişimine uğrayarak "Bana" ve "Sana" olur.
2- Kişi zamirleri insanların yerini tutar insan dışındaki varlıkların yerini tutmaz. "O" kişi zamiri insan dışındaki varlıkların yerini tutarsa işaret zamiri olur.
ÖRNEK:
- O, tüm deneme sınavlarında iyi sonuçlar alırdı.
Kişi zamiri
- O, her marketin rafında bulabileceğimiz bir şey.
İşaret zamiri
3- "Ben" ve "Sen" zamirlerinin yerine saygı, incelik bildirmek amacıyla "Biz" "Siz" zamirleri kullanılabilir.
ÖRNEK:
- Öğretmenim size bir soru sorabilir miyim?
Zamir
- Sayın Bakanım, size ulaşan bilgileri
Zamir
kamuoyuna açıklayacak mısınız?
4- "Kendi" zamiri ad tamlamasının tamlayanı veya tamlananı olabilir.
ÖRNEK:
- Öğrencinin kendisi bu olaylara sebebiyet verdi.
Zamir
- Kendisinin hatası değil miydi?
Zamir
5- Kişi zamirleri edatlarla birlikte edat öbeği oluşturur.
ÖRNEK:
- Benim kadar,
Zamir
- Onun gibi,
Zamir
- Seninle
Zamir
2. İŞARET (GÖSTERME) ZAMİRLERİ:
Adların yerini işaret ederek tutan sözcüklerdir.
- Gösterme zamirleri üç tanedir.
En yakındaki için : Bu Bunlar
Biraz uzaktaki için: Şu Şunlar
En uzaktaki için. : O Onlar
- Bu zamirler varlıkların yerini tutarlar. Bir de yer
adlarının yerini tutan zamirler vardır.
- Bura , Burası,
- Şura , Şurası,
- Ora, Orası
ÖRNEK:
Bu, anlatılması ve anlaşılması zor konulardan biridir.
Zamir
- İşaret zamirleri adlar ve diğer zamirler gibi her
türlü ad çekim ekini alabilir.
ÖRNEK:
- Burada buluşalım. Şuraya konukları
Zamir Zamir
oturturuz, orayı da biraz düzenler biz otururuz.
Zamir
- Öteki, beriki, öbür, öbürkü, diğer, böyle, şöyle,
öyle, sözcükleri de işaret zamiri görevi yapar.
ÖRNEK:
- Öteki daha kaliteli gibi geldi bana.
- Böylesini başka hiçbir yerde bulamazsınız.
- Diğerleri bu işe fazla sokmadılar
burunlarını.
- Şu asılı duranlardan berikini isterim.
3. SORU ZAMİRLERİ:
- Varlıkların yerini soru yoluyla tutan sözcüklerdir.
ÖRNEK:
Kim, ne, nereye, hangisi, kaçı...
- Soru zamirleri ad çekim ekleriyle çekimlenebilirler
ÖRNEK:
- Bu parçayı kimde bulabiliriz?
S. Zamiri
- Kimden aldınız?
S. Zamiri
- Bu akşam kime gidelim diye düşünüp duruyoruz.
S. Zamiri
- Durakta beklerken kimi gördün ?
S. Zamiri
- Hangisine ek yapmak daha uygun olur dersiniz ?
- Soru zamirlerini soru sıfatlarıyla ve soru zarflarıyla
karıştırmamak gerekir.
ÖRNEK:
- Bundan sonra o düşünsün sen ne düşüneceksin?
Soru zarfı
- Ne almak istiyorsun?
Soru zamiri
- Ben onlara ne söz söylerim şimdi?
Soru sıfatı
4. BELGİSİZ ZAMİRLER:
- Varlıkların yerini belli belirsiz tutan zamirlerdir.
- Başlıca belgisiz zamirler şunlardır:
- Herkes,
- Bazıları,
- Hepsi,
- Biri,
- Birkaçı,
- Kimse,
- Kimi,
- Birçoğu,
- Şey,
- Falan,
- Birazı,
- Çoğu,
- Başkası,
- Herhangi biri,
- ÖZELLİKLERİ:
1- Bir kısmı çoğullanabilir, bir kısmı ise çoğullanamaz,
Çoğullanabilenler Çoğullanamayanlar
Biri —>birileri birkaç
Kimi —>kimileri herkes
Bazısı —>bazıları her biri
Birçoğu —>birçokları kimse
Çoğu —>çokları hiçbiri
- Çoğullanamayan zamirleri çoğullamak bir
anlatım bozukluğudur.
2- Belgisiz zamirler ad tamlamalarında tamlayan ya da tamlanan olabilirler.
ÖRNEK:
- Sorunlar-ın bir kısm-ı,
T.yan T.nan
- Hiçbir-i-n-in el-i,
T.yan T.nan
- Kimse-n-in katkı-s-ı,
T.yan T.nan
- Birçoğ-u-n-un haber-i,
T.yan T.nan
- Okur-un çoğ-u
T.yan T.nan
- Taraftar-ın bir-i,
T.yan T.nan
- Öğrenciler-in kim-i-leri,
T.yan T.nan
- Kimi-n-in para-s-ı,
T.yan T.nan
- Kim-i-n-in dua-s-ı
T.yan T.nan
3- Belgisiz zamirlerle belgisiz sıfatlan
karıştırmamak gerekir.
ÖRNEK:
- Birçok tabak kırıldı
Sıfat
- Birçoğu kırıldı.
Zamir
II - EK HALİNDEKİ ZAMİRLER
- Varlıkların yerini ek biçiminde tutan zamirlerdir.
- İki çeşittir:
- İlgi zamiri,
- İyelik zamiri.
1- İLGİ ZAMİRİ:
Bir belirtili ad tamlamasında tamlanan sözcük çıkarılıp yerine "-ki" eki getirilir tamlanan yerine kullanılan bu eke " ilgi zamiri " adı verilir.
ÖRNEK:
Bahçe-n-in kapı-s-ı-nı hemen örtmeli.
Tamlayan Tamlanan
Bahçe-n-in-ki-ni hemen örtmeli.
İlgi zamiri
- UYARI: İlgi zamirini sıfat yapan "-ki " eki ile
karıştırmamak gerekir.
- Sıfat yapan "-ki " ekini cümleden çıkarıp yerine bir
ad koyduğumuzda cümlede bir anlatım bozukluğu olur. İlgi zamiri olan " -ki " ekini cümleden çıkarıp yerine ad koyduğumuzda cümlede bir anlatım bozukluğu olamaz.
ÖRNEK:
- Ortadaki masanın ayağında dengesizlik var.
( Cümlenin anlatımı bozuk değil.)
- Ortada masanın ayağında dengesizlik var.
( Cümlenin anlatımı bozuk.)
2- İYELİK ZAMİRİ:
Bir adın sonuna gelerek o varlığın kime ait olduğunu, varlığın sahibinin kim olduğunu bildiren ek halindeki zamirlerdir.
- Üçü tekil üçü çoğul olmak üzere altı tane iyelik
zamiri vardır.
- I. tekil kişi iyelik eki : -m
- II. tekil kişi iyelik eki : - n
- III. tekil kişi iyelik eki : -i
- I. çoğul kişi iyelik eki : -miz
- II. çoğul kişi iyelik eki : -niz
- III. çoğul kişi iyelik eki : - leri
- İyelik zamirleri gerçekte tamlayanı düşmüş bir ad
tamlamasının tamlanan ekidir.
ÖRNEK:
- O- n-un bilgisayar-ı
Tamlanan eki
- Bilgisayar-ı bozulmuş.
III. tekil kişi iyelik eki
YAPISINA GÖRE ZAMİRLER
- Zamirleri yapısı bakımından üç öbekte
toplayabiliriz.
1- Basit zamirler
2- Birleşik zamirler
3- Ek halindeki zamirler
1- BASİT ZAMİRLER:
- Ben, sen, o, biz, siz, onlar, kim, bu, şu, ne, kendi,
hangi... zamirleri basit zamirlerdir.
- Bunların dışında ad çekim eki almış zamirler de
basit zamir sayılmalıdırlar.
Kimisi, nerede, hangisi, kaçı, kaçında, başkası başkaları, kendisine, kendisinde
2- BİLEŞİK ZAMİRLER:
- En az iki sözcüğün bir araya gelmesi ile oluşurlar.
Birçoğu, birtakımı, hiçbiri, birkaçı, herhangi biri...
3- EK HALİNDEKİ ZAMİRLER:
- Ek halindeki zamirler daha gösterdiğimiz ilgi
zamiri ve iyelik zamiridir.
- ÖNEMLİ KURAL: Zamirler yapım eki alamazlar;
yapım eki alan zamirler ad, sıfat ya da zarf olur.
ÖRNEK:
Onlar bensiz hiçbir yere gitmez. (Zarf)
Bizim içimizde onun gibi bencil insanlara yer yoktur.
ZAMİRLERİN CÜMLEDEKİ GÖREVLERİ
- Zamirler adların yerini tutan sözcükler oldukları için cümlede yüklendikleri görevler açısından aralarında bir ayrım yoktur. Adların yüklendiği her türlü görevi zamirler de yüklenebilir.
1- Cümlede özne, nesne, dolaylı tümleç olabilir veya ek-eylem alarak cümlede yüklem olabilir.
ÖRNEK:
- Sen bu konuda senden beklenen
Özne D.T.
duyarlılığı göstermedin.
- Sizler benim evlatlarımsınız ; hiçbirinizi
Özne Yüklem B.li nesne
diğerinden ayıramam.
2- Ad tamlamalarında tamlayan olabilir.
ÖRNEK:
- Marketten ben-im dedikler-im-i aldın mı?
3- Kişi zamirleri dışındaki zamirler tamlamada tamlanan olabilir.
ÖRNEK:
- Oradan bebeğ-in şeyler-i-ni verir misin?
4- Bir edattan önce gelerek edat öbeği kurabilir.
ÖRNEK:
- O-n-un kadar tembeline hiçbir yerde
Zamir Edat
rastlayamazsınız.
- Birçok-lar-ı gibi zamanımı boş işlerle
Edat öbeği
geçirmek istemiyorum.