İLGEÇ ( EDAT)

• Kendi başlarına kullanıldığında anlamları olmayan, cümle içinde kimi sözcükler arasında anlam ilgisi kuran sözcüklere edat diyoruz.
• Edatların tek başlarına anlamları olmadığı gibi, tek başlarına görevleri de yoktur. Ancak diğer sözcüklerle birlikte cümle içinde görev kazanırlar.

ÖRNEK:


• Bu ödevi ablamla yaptım.

                   Edat

• Onunla karşılaştığım için ne kadar mutluydum.

                                       Edat    Edat

• Senin için saçımı süpürge ettim.

                 Edat

• Piyasadaki durgunluktan dolayı işler kesat gidiyor.

                                         Edat

• Bütün ısrarlarıma karşın yine almadı.

                                   Edat

• Otobüse yetişmek için durağa doğru koşmuş.

                                   Edat            Edat

• Aylardan beri görüşmüyoruz.

                Edat

ANLAMLARINA GÖRE EDATLAR

• Edatlar cümlede farklı kullanımına göre değişik

anlam ilgileri katabilir.

• Edatların ayrı ayrı, cümleye kattığı anlam ilgilerini

incelemeye geçmeden önce şöyle bir göz gezdirelim.

1-    Benzetme ve karşılaştırma ilgisi:

ÖRNEK:

• Kapı gibi adamdı.
• Elleri pamuk kadar yumuşacıktı.
• Yıldızlar kadar uzak, güneş kadar yakındı bana.

2-   Araç ilgisi:

ÖRNEK:

• Uçakla yolculuk etmekten korkarım.
• Gemiyle yapılan geziler hem rahat hem de güvenlidir.

3-    Durum ilgisi:
ÖRNEK:

• Hışımla yerinden fırladı.
• Böyle çocuksu kırgınlıklarla bir yere varamazsınız.
• Karşımdakini şüpheyle süzdüm.

4-    Birliktelik ilgisi:
ÖRNEK:

• Bütün bu işleri babamla yapardık.
• Edebiyat ödevini Ali'yle hazırladık.

5-    Amaç ilgisi:

ÖRNEK:

• Badana yapmak için odayı boşalttık.
• İyi bir fakültede okumak için böyle sıkı çalışıyorum.
• Tekrar görüşmek üzere hoşça kalın.

6-    Görecelik ilgisi:

ÖRNEK:

• Size göre bu sorunun en kısa çözünü nedir?
• Bütün bu olan bitenin bana göre bir anlamı yoktu artık.

7-    Neden - sonuç ilgisi:

ÖRNEK:

• Yaptığından utandığı için sesini çıkaramıyor.
• Sanatçının sahneye fırlamasıyla sevinç çığlıkları atıldı.
• Eşimin ikramiye kazanmasıyla durumu kurtarabildik.
• Seni görmezlikten geldi diye mi kızdın?

8-   Yaklaşıklık ilgisi:

ÖRNEK:

• Yirmi beş kadar soru yanıtlayabildim.
• Maaşım iki yüz elli milyon kadar olmuştur.
• Sınırlama ilgisi:

 

ÖRNEK:

• Arabaya ancak bir yolcu alabilirim.
• Bir saatlik zamanım ancak var.
• Maaşımdan yüz milyon lirayı ancak ayırabilirim kiraya.
• Caddenin sonuna kadar yarışalım mı?
• Ay sonuna kadar gelmem bilesin.

10- Zaman ilgisi:

ÖRNEK:

• İki günden beri bu sonuçları bekliyor.
• Üç günden sonra duyalar.
• Harçlığım ay sonuna doğru biter.

11-  Yer-yön ilgisi:

ÖRNEK:

• Bahçe kapısına değin beraber yürürdük.
• Ankara’ya kadar birlikte yolculuk edin oradan kardeşini bir otobüse bindir.
• Denize karşı masamızı kurarız.

 

BAŞLICA EDATLAR VE KURDUKLARI ANLAM İLGİLERİ

• Dilimizde en çok kullanılan başlıca edatları ve

cümleye kattığı anlamları şöyle özetleyebiliriz:

İLE:
Bu edat kendisinden önce gelen sözcüklere bitişik olarak yazılabileceği gibi ayrı da yazılabilir.

• Çeşitli anlam ilgileri ile kullanılabilir.

 

1-    ARAÇ İLGİSİ:

ÖRNEK:

• Her hafta sonu klimalı otobüslerle Akdeniz turlarımız başlamıştır.
• Bu indirim kuponlarıyla mağazamızdan alış veriş yapabilirsiniz.
• Öğrendiklerimizi testlerle pekiştirelim.

2-    NEDEN-SONUÇ İLGİSİ:

ÖRNEK:

• Kar yağışının artmasıyla karayolu trafiğe kapandı.
• Bu tutarsız davranışlarıyla komşularıyla ilişkileri kesildi
• Aldığı kötü notlarla sınıfta kalması kesinleşti.

3-    BİRLİKTELİK İLGİSİ:

ÖRNEK:

• Bu kararı annem ve babamla verdik.
• Mahallemizin çalışmayan kadınları balkondan balkona komşularıyla sohbet ederlerdi
• Konsere kardeşinle gitmene izin verebilirim.

4- NASILLIK İLGİSİ:
Eylemin veya eylemsinin nasıl yapıldığını anlatarak durum zarfı olabilir.

ÖRNEK:

• O çocuksu sevinçle boynuma sarıldı.
• Zifiri karanlıkta korkuyla ilerledik.
• Bu edatla ilgili olarak dikkat edilmesi

gereken şeyler unutulmamalıdır.

• "İle" edatı  "ile" bağlacıyla birbirine

karıştırılmamalıdır, "ile" sözcüğü yerine  "ve" sözcüğü kullanılabiliyorsa bağlaç kullanılamıyorsa edattır.

ÖRNEK:

• Sözcük türleri ile yazım kuralları en çok zorlandığım konulardır.
• Sınıfın en başarılı öğrencileri Ali'yle Veli'dir
• "İle" edatı kendisinden önce gelen adla öbekleşerek cümlede durum zarfı olabilir.

 

GİBİ :
Benzetme  - karşılaştırma  -  ilgisi kuran bu edat kendisinden önce gelen adla öbekleşerek sıfat, durum zarfı; ekeylem alarak ad cümlesinin yüklemi olarak görev alabilir.

ÖRNEK:

• Son gördüğümde solgun gibiydi.

                                        Yüklem

• Dedem, yaşamının son günlerinde iyice bunamıştı, çocuk gibi davranıyordu.

                                                                              Durum zarfı

• Acemi çıraklar gibi şaşkınlaştın.

                         Durum zarfı

• Ömrünün sonuna doğru Karun gibi zengin biriydi.

                                              Zarf         Sıfat     Ad

• İşte, sana şato gibi ev, gez gez bitmez.

                            Sıfat

• Sıfat Kömür gibi gözleri vardı. Sıfat

                      Sıfat

• Cümleye şu anlamları katabilir:

 

1-   Zaman ilgisi:
( Hemen, o anda, o sırada )

ÖRNEK:

• Çocuk elimdeki parayı kaptığı gibi kaçmaya başladı.
• Çocuğu tuttuğu gibi yatağa fırlattı. Arabasına atladığı gibi gitti.

2-     Cümleye "Ayrıca, benzer biçimde, bunun dışında, bunun yanında..." anlamları katar.

ÖRNEK:

• Matematik çalıştığın gibi Türkçe çalışmalısın.
• Çalışırsan daha önce başardığın gibi yine başarırsın.

3-    Cümlede eylemden sonra kullanılırsa eyleme yaklaşıklık veya olasılık anlamı katar.

ÖRNEK:

• Havaya bakılarsa kar yağacak gibi.
• Çalışma temposuna bakılarsa üst sınıfa geçecek gibi.

KADAR:
Bu edat cümlede benzerlik, karşılaştırma, yaklaşıklık, ölçü, eşitlik, azlık-çokluk anlamları kurmaya yarar. Cümlede sıfat ya da zarf görevi üstlenir.

ÖRNEK:

• Parmak kadar çocuktan korkuyorsun.

                   Sıfat

• Bu mevsimde fındık kadar dolu yağardı eskiden.

                                Sıfat

• Burada akşama kadar oyalanma.

                            Zarf

• On kadar soruyu boş bıraktım.

             Sıfat (Yaklaşıklık anlamı)

• Tepeye kadar yarışalım mı?

                Zarf

• Bu kadar duyarsızlık olmaz.

              Zarf

İÇİN:
Cümledeki sözcükler arasında neden, özgülük, görecelik, amaç, karşılık, süre, yönelik, uğruna, hakkında, yemin... gibi anlam ilgileri kurar.

ÖRNEK:

• Biraz gülmek için bu oyunu izledik.

(Amaç )

• Hamurlu yiyecekleri çok yediği için sürekli kilo alıyor. ( Neden-sonuç )
• Ali için evde ekmek yokmuş, tuz yokmuş dert mi? ( Görecelik)
• Bu elbise sanki senin için dikilmiş. (Özgülük)
• Böyle bir oda takımı için bu kadar para verilir mi? (Karşılık)
• Bu soru bankasını sana bir haftalık için veriyorum. (Süre)
• Arkadaşım için böyle konuşmanızı doğru bulmuyorum. (Hakkında )
• Güzel yurdum senin için kimler canını feda etmedi! ( Uğruna )

ÜZERE:
Bu edat cümleye amaç,  koşul ya da yaklaşıklık, yakınlık anlamı katar.

ÖRNEK:

• Arkadaşımızın yaş gününü kutlamak üzere bir araya geldik. (Amaç)
• Haftaya geri vermek üzere zorla aldım.(Koşul)
• İşlerimiz bitmek üzere. (Yaklaşıklık)

 

DİYE:
Cümleye amaç-sonuç veya neden-sonuç ilgisi katar.

ÖRNEK:

• Böyle mutlu bir günde o da bizim aramızda diye seviniyorum. (Neden-sonuç)
• Sizi sınava daha iyi hazırlayalım diye uğraşıyoruz. ( Amaç-sonuç )

" Mİ " SORU EDATI:
Soru edatının temel görevi cümleye soru anlamı katmaktır. Bunun dışında çeşitli anlamlar da katabilir.

1-    Zaman anlamı:

ÖRNEK:
Akşam oldu mu burada buluşuruz.

2-    Pekiştirme anlamı:

ÖRNEK:
Güzel mi güzel salata yaparım

3-    Olumsuzluk anlamı:

ÖRNEK:
Seni yalnız bırakır mıyım hiç?

4-    Kesinlik anlamı:

ÖRNEK:
Düğününüze gelmez olur muyum?

5-    Koşul anlamı:

ÖRNEK:
Bu ayı atlattık mı gerisi kolay.

6-   Alay anlamı:
Ders dinliyor mu dinliyor ( güya )

7-    Rica anlamı:

ÖRNEK:

• Konuyu tekrar eder misiniz?
• Bir çay daha içebilir miyim?

DEĞİL:
Bu edat cümleye olumsuzluk anlamı katar.

ÖRNEK:

• Gösterdiği ceket zevkime göre değildi.
• Edatların bir kısmı da kendisinden önceki sözcüğe

getirilen eklerle öbekleşerek kullanılır.

• -e ( kadar, karşı, karşın, göre, değin,

rağmen, doğru, dek )

• -den ( dolayı, ötürü, beri, başka, içeri, dışarı, sonra, yana, öte, ileri)
Tweetle