SIFAT (ÖNAD)
- Bir cümlede kendisinden sonra gelen adı niteleyen ya da belirten sözcüklere "sıfat" diyoruz.
- Tanımdan yola çıkarak sıfatları görevleri bakımından iki öbekte toplayabiliriz.
- Bir sözcüğün sıfat olabilmesi için:
• Bir adı ya da adılı nitelemesi veya belirtmesi gerekir,
• Ad durum eki ve iyelik eklerini almaması gerekir,
( Bu ekleri alması durumunda sıfat olmaz adlaşır.)
• Tekil halde bulunmalıdır, ( Çoğul olursa adlaşır.)
• Bir adla birlikte bir sıfat tamlaması kurması gerekir.
• Niteleme sıfatları adın iç özelliklerini, belirtme sıfatları ise adın dış özelliklerini dile getiren sözcüklerdir.
Sıfatlar görevleri bakımından iki öbekte toplanabilir:
A- Niteleme sıfatları
B- Belirtme sıfatları
ÖRNEK:
- Şu soğuk havada sıcak bir içecek olsaydı.
B.S N.S. N.S. B.S.
NİTELEME SIFATLARI
- Varlıkların renklerini, durumlarını ve biçimlerini anlatan sözcüklerdir.
- Renk Yönünden
ÖRNEK:
- Mavi gömleğim leke olmuş.
Sıfat
- Kavanozda sarımtırak bir sıvı vardı.
Sıfat
- Kırmızı araba,
Sıfat
- Mavi akım,
Sıfat
- Kırmızı bayrak,
Sıfat
- Siyah ayakkabı
Sıfat
- Biçim Yönünden
ÖRNEK:
- Kareli gömlek,
Sıfat
- Dağınık oda,
Sıfat
- Dar paça,
Sıfat
- Uzun sırık,
Sıfat
- Geniş cadde,
Sıfat
- Tıknaz adam,
Sıfat
- Durum Yönünden
ÖRNEK:
- Tertemiz caddeler,
Sıfat
- Sıcacık odalar,
Sıfat
- Karlı dağlar,
Sıfat
- Akıllı gençler,
Sıfat
- Kolay soru,
Sıfat
- Zorlu mücadele,
Sıfat
- Yaşlı kadın,
Sıfat
- Düşünceli ihtiyar,
Sıfat
Not: Niteleme sıfatlarını bulabilmek için ada "Nasıl " sorusu sorulur. Cevap alınabiliyorsa niteleme sıfatıdır. Burada şuna dikkat edilmelidir: Soru doğru yere sorulmalıdır. Eğer "Nasıl" sorusu eyleme sorulursa sıfat değil zarf bulunmuş olur.
ÖRNEK:
- Onunla hep büyük işler peşinde koşardık.
Sıfat
- Korkmayın çocuklar, her zaman büyük düşünün.
Zarf
Not: Varlıkların renklerini durumlarını, biçimlerini bildiren sıfatlar dışında, küçültme, san ve pekiştirme sıfatlan da niteleme sıfatı sayılırlar
- Pekiştirme sıfatları
ÖRNEK:
- Dosdoğru çizgi çizmelisin.
Sıfat
- Çırılçıplak tepeler
Sıfat
- Güzel mi güzel yemekler
Sıfat
- Tatlıların tatlısı bir bebeği olmuş.
Sıfat
- Koskocaman kayalar
Sıfat
- San Sıfatları
ÖRNEK:
- Doktor Ahmet Uslu,
Sıfat
- Bay Ahmet,
Sıfat
- Bayan Senem,
Sıfat
- Mimar Osman,
Sıfat
- Hasan Ağa,
Unvan grubu
- Hakan Bey,
Unvan grubu
- Cevat Binbaşı,
Unvan grubu
- Albay Kutlu Bey,
Sıfat Unvan grubu
- Hemşire Ayla Hanım,
Sıfat
Not: San sıfatları addan sonra gelirse bu öbek san öbeği ya da unvan grubu; addan önce gelirse sıfat tamlaması olur.
- Küçültme Sıfatları
Not: (-ce, - cek, - cik, -imsi, -mtırak) ekleriyle yapılabilir.
ÖRNEK:
- Sarımsı etek,
Sıfat
- Uzunca palto,
Sıfat
- Sıcakça karşılama,
Sıfat
- Büyücek oda,
Sıfat
- Sıcacık çorba,
Sıfat
- Azıcık ekmek,
Sıfat
BELİRTME SIFATLARI
- Adları işaret, sayı, soru yönleriyle ya da belli belirsiz belirten sıfatlara belirtme sıfat denir.
- Tanımdan da anlaşılacağı gibi belirtme özelliğine
göre dört çeşit belirtme sıfatı vardır:
1- İşaret sıfatları
2- Sayı sıfatları
3- Soru sıfatları
4- Belgisiz sıfatlar
Belirtme sıfatlarını ayrıntısıyla inceleyelim:
1 - İŞARET (GÖSTERME ) SIFATLARI:
- Adları işaret ederek (göstererek ) belirten sıfatlardır.
ÖRNEK:
- Bu konuda benim diyecek sözüm yok.
İşaret sıfatı
- Şu adamın sorusu varmış.
İşaret sıfatı
- O ayakkabı,
İşaret sıfatı
- Diğer seçenekler,
İşaret sıfatı
- Beriki sokak,
İşaret sıfatı
Not: ( diğer, öteki, beriki, sağdaki, soldaki, aşağıdaki, yukarıdaki, içerideki, dışarıdaki...)
Not: Bunların zarf olabileceği unutulmamalıdır.
- " İşte " sözcüğü gösterme sıfatı olarak da görev
yapar. Yer bildirirse işaret sıfatı, zaman bildirirse işaret zarfı olur.
ÖRNEK:
İşte hendek işte deve ya atlarsın ya düşersin.
İşaret sıfatı
- İşte geldik, gidiyoruz.
İşaret zarfı
2- SAYI SIFATLARI:
- Varlıkları sayıları yönüyle belirten sıfatlardır.
- Sayı sıfatları tek başlarına kullanılırsa sayı adıdır.
a) Asıl sayı sıfatları:
ÖRNEK:
- 25 bin lira borcu varmış.
S. Sıfatı
- Geziye yirmi beş öğrenci katılacak.
S. Sıfatı
b) Sıra sayı sıfatları:
ÖRNEK:
- Testteki kırk beşinci soruyu yapamamış.
S. Sıfatı
- Memleketten ayrılışının on üçüncü
S. Sıfatı
gününde evden sevinçli bir telefon alır.
c) Üleştirme sayı sıfatları:
ÖRNEK:
- Her konuyla ilgili en az üç yüzer tane soru çözmelisiniz.
S. Sıfatı
- Beşer sayfalık üç ödev hazırlamalısın.
S. Sıfatı
ç) Kesir sayı sıfatları:
ÖRNEK:
- Yarım ekmek istiyorum.
S. Sıfatı
- Çeyrek altın.
S. Sıfatı
- Bankalar % 10 faiz veriyor.
S. Sıfatı
- İki kardeşe mirasından dörtte bir pay ayırmıştı.
S. Sıfatı
d) Topluluk sayı sıfatları:
ÖRNEK:
- Yıllar sonra ikiz çocukları olmuştu.
S. Sıfatı
- Onluk paketlerden almalısınız.
S. Sıfatı
- Trilyonluk devlet yatırımları yok oldu.
S. Sıfatı
- Belirsiz sayı sıfatları:
- Bazı sıfatlar belirsiz sayı bildirirler; bunları belgisiz sıfat saymak daha doğru olacaktır.
ÖRNEK:
- Yüzlerce insan toplanmıştı o meydanda.
S. Sıfatı
- Birkaç kuruş veriver gitsin.
S. Sıfatı
Not: Bunlara belgisiz sıfat da denir.
3- SORU SIFATLARI:
- Adların karşıladığı varlıkların yerlerini, sayılarını,
durumlarını, niteliklerini soru yoluyla belirten sıfatlardır.
ÖRNEK:
- Kaçar lira? (Üleştirme sayı sıfatı)
Soru Sıfatı
- Hangi adam? (İşaret sıfatı)
Soru Sıfatı
- Kaçız çocukları olmuş? ( Topluluk sayı s.)
Soru Sıfatı
- Kaçlık paket?
Soru Sıfatı
- Kaçıncı sınıf?
Soru Sıfatı
- Neredeki ev?
Soru Sıfatı
- Ne türlü işler?
Soru Sıfatı
- Ne kadar kağıt?
Soru Sıfatı
- Nasıl çanta?
Soru Sıfatı
Not: Soru sıfatları ile ilgili olarak sorunun karşılığı olan sözcüğe dikkat edilmelidir. Sorunun karşılığı ad ya da zamir ise soru sözcüğü soru zamiri, sorunun yanıtı zarf ise soru zarfıdır.
ÖRNEK:
- Nasıl araba aldın? (Soru sıfatı)
Soru Sıfatı
- Kırmızı, spor araba ( Sıfat)
Soru Sıfatı
- Nasıl karar verdin? (Soru zarfı)
Soru Sıfatı
- Zor karar verdim. ( Zarf)
Soru Sıfatı
- Hangi mahallede oturuyorsunuz?
Soru Sıfatı
- Bahçelievler Mah. ( Ad)
Soru Sıfatı
4- BELGİSİZ SIFATLAR:
Varlıkları belli belirsiz belirten sıfatlardır.
ÖRNEK:
- Bazı insanlar,
B. Sıfat
- Bir gün karşılaşırız elbette,
B. Sıfat
- Her güzele gönül! Verme,
B. Sıfat
- Herhangi bir koltuğa oturabilirsiniz.
B. Sıfat
- Epeyce yol gitmiştik
B. Sıfat
- Başka arzunuz var mıydı?
B. Sıfat
- Çok muhabbet tez ayrılık getirir.
B. Sıfat
- Önümüzde günlerde bütün konuları kapsayan bir sınav yapılacak.
B. Sıfat B. Sıfat
- Kimi işlerde kendini denemişti.
- Bizim evde birkaç arkadaş bir araya gelmiştik.
B. Sıfat
- Birtakım karanlık işlerle uğraşıyordu.
B. Sıfat
SIFATLARIN ADLAŞMASI
- Sıfat tamlamalarında tamlanana durumundaki ad düşerse veya sıfat adın aldığı ekler alırsa sıfat olma özelliğini yitirir. Buna sıfatın adlaşması (adlaşmış sıfat) denir.
ÖRNEK:
- Onun gözü hep yüksek yerlerdeydi.
Sıfat ad
- Onun gözü hep yükseklerdeydi.
Adlaşmış sıfat
- Kırığını alçıya almışlar.
Adlaşmış sıfat
- Becerikli olmasa bu kadar yükselemezdi.
Adlaşmış sıfat
(Becerikli insan)
• Adlaşmış bir sıfattan sonra bir başka ad gelirse karışıklığı önlemek için araya virgül konmalıdır. ÖRNEK:
- Genç hemşireyi kolundan tuttu.
Sıfat
- Genç, hemşireyi kolundan tuttu.
Adlaşmış sıfat
SIFATLARDA KARŞILAŞTIRMA, SIFATLARIN DERECELENDİRİLMESİ,
- Sıfatlarda karşılaştırma, sıfatların derecelendiril- mesi sıfatlardan önce getirilen zarflar (belirteçler) ile yapılır.
ÖRNEK:
- Bizim sınıfta onun kadar çalışkan öğrenci yoktur.
Eşitlik
- Saray gibi kocaman bir ev yaptırmış.
Eşitlik-benzerlik
- Bu köyde ondan daha akıllı bir adam var mı?
üstünlük
- Sokağımızın en yaramaz çocuğuydu.
En üstünlük
- Pek becerikli kız değildir.
Aşırılık
- Çok oturaklı bir genç oldu.
Aşırılık
SIFAT TAMLAMASI
- Tamlayanı sıfat tamlananı ad olan sıfat tamlamalarına sıfat tamlaması adı verilir.
ÖRNEK:
- Kurnaz adam,
T.yan T.nan
- Kalabalık sokaklar,
T.yan T.nan
- Öncü kuvvet,
T.yan T.nan
- Okumuş kadın
T.yan T.nan
- Sıfat tamlamasında birden çok sıfat olabilir.
ÖRNEK:
- Ak saçlı, yoksul nine
T.yan T.nan
- Bir sıfat birden çok adın sıfatı olabilir.
ÖRNEK:
- Küçük oğlan biraz müsriftir; pahalı giysiler,
T.yan
eşyalar, yiyecek ve içecekler almayı sever.
T.nan
¦ Sıfat eylemsiyle kurulan bir yan cümlecik olabilir.
ÖRNEK:
Yan apartmanın damından düşen kiremitler.
Sıfat öbeği ad
I...........................................................................I
Sıfat tamlaması
YAPISINA GÖRE SIFATLAR
- Yapısına göre sıfatları üç grupta toplayabiliriz:
1- Basit sıfatlar: Herhangi bir yapım eki almamış, kök durumundaki sıfatlardır.
ÖRNEK:
- Üç kafadar burada buluşmuşlar.
Sıfat
- Eski günleri yad ederken, komşunun
Sıfat
çocuğu kötü haberi yetiştirmiş onlara
Sıfat
2- Türemiş sıfatlar: Herhangi bir yapım eki alarak ad ya da eylem kökünden türemiş olan sıfatlardır.
ÖRNEK:
- Ufaklık, sıkılgan bir çocuğa benziyor.
Sıfat
- Göçükteki madenci,
Sıfat
- Kırık kalpler,
Sıfat
- Hırıltılı ses,
Sıfat
- Bölücü örgüt lideri
Sıfat
3- Bileşik sıfatlar: En az iki sözcükten oluşan sıfatlardır. Birleşik sıfatlar şu yollarla oluşabilir.
a) Anlamca kaynaşmış bileşik sıfatlar: Bitişik yazılırlar, anlamca kaynaşarak tek bir kavramı karşılarlar.
ÖRNEK:
- Hoşgörülü adam,
Sıfat
- Canciğer dost,
Sıfat
- Albenili elbise,
Sıfat
- İrikıyım çocuk.
Sıfat
- Biraz tuz.
Sıfat
- Birtakım ilişkiler
Sıfat
- Birçok soru.
Sıfat
- Birkaç okul.
Sıfat
b) Kurallı bileşik sıfatlar (Öbekleşmiş sıfatlar):
- Öbekleşmiş sıfatlar şu yollarla yapılabilir:
1. Sıfat tamlamasında tamlanan ada -lı yapım eki getirilir.
ÖRNEK:
- Boş odalı otel, iki kapılı buzdolabı,
Sıfat
- Çürük dişli adam, yeşil boyalı ev
Sıfat
2. Takısız ad tamlamasında tamlanana -lı yapım eki getirilir.
ÖRNEK:
- Taş duvarlı ev,
Sıfat
- Altın bilezikli kadın,
Sıfat
- Elma yanaklı yârim,
Sıfat
3. Bir sıfat tamlamasında sıfatla ad yer değiştirir, ada iyelik eki getirilir.
ÖRNEK:
- Odası boş otel,
Sıfat
- Bakışları sert öğretmen
Sıfat
4. Sayı sıfatlarıyla kurulmuş bir sıfat tamlamasına -lik veya -siz eki getirilir.
ÖRNEK:
- Üç günlük dünyada,
Sıfat
- Beş kuruşluk iş,
Sıfat
- Altı aylık ömrü kalmış zavallının.
Sıfat
- Üç paralık adam,
Sıfat
- Beş parasız adam kim ne yapsın onu.
Sıfat
5. -den durum eki almış bir addan sonra bir ad-eylem getirilerek yapılabilir.
ÖRNEK:
- Sonradan görme insanlar,
Sıfat
6. Bir ilgeç öbeği bir adın sıfatı olabilir.
ÖRNEK:
- Kaya gibi adam buna ne olur ki.
Sıfat
- Parmak kadar çocuk
Sıfat
- Tırnak kadar değeri
Sıfat
7. Belirtili veya belirtisiz ad tamlaması sonuna herhangi bir ek almadan bir adın sıfatı olabilir.
ÖRNEK:
- Hala kızı Zehra,
Sıfat
- Japon malı araba,
- Dayımın oğlu Hasan,
Sıfat
- El yazması kitap,
Sıfat
- İstanbul şairi Yahya Kemal
Sıfat
8. İkilemeler bir adın sıfatı olabilirler.
ÖRNEK:
- Saçma sapan sözler.
Sıfat
- Abuk sabuk cevaplar
Sıfat
- Açık seçik anlatım
Sıfat